Telemark: De overtreffende trap

Telemarkskiërs hebben het imago van baardmannen met geitenwollen sokken die in hun leven nog nooit het dal uit zijn geweest, in de zomer hun koeien verzorgen en ‘s winters in de bossen op wolven jagen met een hakbijl. En door dit imago zijn er maar weinig mensen die deze skidiscipline een kans willen geven. Door het vrije gevoel en het loopgemak wordt de sport alleen op hoog niveau door een select groepje skiërs beoefend. Telemarken lijkt de laatste echte ‘underdog’ van de wintersporten te zijn.

Terwijl dit een mooie introductie is om door te gaan over dat we allemaal een keer zouden moeten gaan telemarken, dat we dan het echte vrije gevoel zullen meemaken, een setje schoenen en bindingen helemaal niet zo duur zijn en je gewoon een normaal paar ski’s kan gebruiken, doen we dit niet (hoewel het allemaal wel waar is, probeer het een keer op een ‘downday’, het is best leuk). Het Korps Mariniers doet namelijk veel met telemarken en wintersport, en zijn veel interessanter. Verschillen zij nou erg veel van ons ‘normale wintersporters?

Opleiding
Ik raak in gesprek met Sergeant-Majoor Willem Hoogenraad, Militair Ski Teacher. Hij geeft de trainingen voor alle mariniers in opleiding. Vooral ten tijde van de Koude Oorlog en het IJzeren Gordijn werd het voor Nederland belangrijk om militairen te hebben die in alle omstandigheden goed konden functioneren. In deze begindagen werd er nog maar weinig gefocust op de daadwerkelijke skitechniek: de meeste mariniers konden nog maar net met één ski dwars een halve ploeg uitzetten om te stoppen. Dit kwam omdat – in tegenstelling tot ons luie donders, die al moe worden van het afdalen alleen – het daadwerkelijke afdalen maar een klein gedeelte in beslag nam van de dagelijkse activiteiten. Lopen was veel belangrijker en de nadruk lag meer op het maken van onderkomen, het vangen en slachten van dieren en hoe je uit een wak moet komen. Dingen die wij alleen maar van een zondagavond ‘Discovery Channel’ kennen. Hierdoor hebben de mariniers geen normale ski’s, maar telemarkski’s, die met een losse hak de mogelijkheid geven om gemakkelijk lange afstanden op de sneeuw te lopen.

Tegenwoordig wordt op de opleiding tot marinier het daadwerkelijke skiën uitgebreid behandeld en kunnen alle mariniers goed afdalen. In acht weken worden de mannen (dames mogen nog niet meedoen) getraind om echte berggeiten te worden. Door het volgen van het lesplan van de NskiV komen veel van de geleerde technieken overeen met de technieken die je leert van de gemiddelde Nederlandse of Oostenrijkse skileraar. Naast de normale alpinetechniek, wordt ook op langlaufen en telemark skitechniek gefocust. Het focus van de militaire ski-opleiding ligt dus echt op allround inzetbaarheid. Er zijn maar weinig skiërs die – zelfs op hoog niveau – zo breed inzetbaar zijn als deze mannen. Zelfs de typisch professionele freeskiër komt niet in de buurt. Een burgervariant die net zo breed inzetbaar zou zijn, zou bijvoorbeeld een toerskiër, bergbeklimmer en biatlonatleet in één moeten zijn.

Vergelijken met de fanatieke skiër kan wel, maar voor de mariniers geldt toch iedere keer de overtreffende trap: geen rugtas met lunchpakket, maar een rugzak van veertig kilo; geen dagtochten, maar expedities van een week; en al helemaal geen lullig helikoptertje, maar een dikke Cougar- transporthelikopter!

Uitrusting
Een ‘echte’ ski-uitrusting verschilt voor de rest weinig met wat wij gebruiken. Goed, ze gebruiken smalle, lichte toerski’s terwijl wij misschien voor wat bredere modellen zouden kiezen. En twintips zijn sowieso ‘not done’: niet alleen is het lastig om een bivak met twintips te maken, maar vooral de spray die de achtertip genereert is niet gewenst in een peloton. Maar ook de mariniers gebruiken bijvoorbeeld het drielagensysteem (technisch ondergoed, een warme trui en een winddichte jas) om onder alle omstandigheden warm te blijven.

Omdat de mariniers zelfs voor telemarkers relatief veel lopen, hebben ze geen ‘echte’ telemarkschoenen. De huidige commerciële telemarkschoenen lijken veel op normale skischoenen van plastic, met het grote verschil dat de voorkant kan buigen. Hun schoenen zijn nog van leer en lijken meer op wandelschoenen uit de jaren vijftig. Maar de meest opvallende tegenstelling is natuurlijk de kleur van de outfit. Waar het gros van de professionele skiërs de meest felle kleuren draagt om zo goed mogelijk op te vallen voor de foto, wil de marinier natuurlijk helemaal niet opvallen. Wit en camo is dus het devies.

Heroes of telemark
Het meest imponerende verhaal van een skicompagnie in actie gaat over een groep Engelse mariniers en Noorse verzetsstrijders in de Tweede Wereldoorlog. En wel in de provincie Telemark. In de Noorse plaats Rjukan stond een fabriek waar ‘zwaar water’ werd geproduceerd, een materie die de Duitsers nodig hadden om de eerste atoombom te maken. De Engelsen wilden dit uiteraard voorkomen en hadden het plan de fabriek op te blazen. De eerste Engelse groep crashte echter met hun zweefvliegtuigen. De Noorse verzetsstrijders die al in het gebied waren, moesten toen vier maanden in de winter overleven op mos en één geslacht rendier. Na vier maanden wist een tweede Engelse groep de Noorse verzetsstrijders te bereiken en is het ze alsnog gelukt om de fabriek te kunnen opblazen. De mannen werden op ski’s enkele weken door de Nazi’s achtervolgd, maar uiteindelijk konden ze allen vluchten naar Zweden. Een memorabele ontsnappingstocht van enkelen, na een operatie die zeer belangrijk is geweest voor het verloop van de wereldgeschiedenis.

Zes maanden later was de fabriek weer operationeel en is het de Nazi’s gelukt om zwaar water te produceren. Na een mislukt bombardement van de geallieerden heeft het verzet gelukkig alsnog weten te voorkomen dat het zwaarwater Nazi- Duitsland zou bereiken, door boot waarmee het zwaar water werd vervoerd te laten zinken. Was dit niet gebeurd, dan hadden niet de Amerikanen, maar de Nazi’s de eerste atoombom kunnen maken. Ondanks dat veertien dorpelingen bij dit alles de dood vonden, heeft het verzet toch doorgezet en deze Noren worden tot op de dag van vandaag geëerd als nationale helden. Tot voor kort werd dit verhaal aan de mariniers in opleiding verteld door de laatste overlevende Noor uit het toenmalige betrokken verzet. Inmiddels is deze verzetsstrijder niet meer in leven.

De dreiging van Hitler en de Koude Oorlog hebben tegenwoordig plaats gemaakt voor een vredesmissie in Afghanistan. En hoewel de meesten van ons deze missie associëren met een droge woestijn, blijkt de koudweer- danwel skitraining nog hard nodig. Afghanistan heeft een groot gebergte ‘de Hindu Kish’, dat door het gehele land, van het noordoosten tot het zuidwesten loopt. De bergen zijn in het noorden het hoogst: sommige zijn zelfs hoger dan 7000 meter. Maar ook in het westen zijn nog bergen van 5000 meter hoog te vinden. Uruzgan ligt in het relatief vlakke gedeelte van Afghanistan, maar ook hier kan het ‘s nachts tot min twintig graden vriezen. Nu zullen ski’s niet tot een standaard onderdeel van de uitrusting behoren, maar het kunnen omgaan met koude temperaturen is cruciaal.